Fay Hattı Nedir ve Depremler Nasıl Oluşur?

Fay hattı nedir? Peki, depremler nasıl meydana geliyor? Türkiye’nin deprem bölgesi neresi? Deprem sigortası yaptırmak zorunlu mu? Deprem ve fay hattı hakkında merak edilenleri yanıtladık. İşte detaylar...

Fay Hattı Nedir? Deprem Nasıl ve Neden Olur? 

Dünyanın en büyük deprem bölgelerinden biri olan Anadolu’da büyük yıkımlar, can kayıpları çok sık yaşanıyor. Tarih boyunca da öyle olmuş. Kayıtların tutulduğu tüm uygarlıklar döneminde Anadolu’da çok sayıda yıkıcı deprem yaşanmış ve köyler, şehirler harap olmuş. Bunun en net örneklerinden birini Denizli Tavas kasabasındaki Kale-i Tavas kazı alanında görebilirsiniz. Tavas’ta şehir merkezine yürüme mesafesindeki bir alanda kocaman bir kent sit alanı bulunuyor. Bir taş köprü ile ulaşılan bu kent, Cumhuriyet’in ilk yıllarında olduğu gibi terk edilmiş. Camisinin minaresi hala ayakta olan kenti, büyük bir deprem yerle bir etmiş. Tüm kasaba da bugün ki noktaya taşınmış. İnsanlar evlerini, eşyalarını, yaşamlarını bırakıp göçmüşler. Talas örneği bir yana hatırlamak istemesek de Düzce depremi, çok can yakmıştı. Merkez üssü Düzce ili olan 12 Kasım 1999 Cuma günü 7,2 şiddetinde bir deprem olmuştu. Tüm ülkenin her anlamda olumsuz etkilendiği bu depremin yaraları hala sarılıyor. Peki, deprem nasıl oluyor? Depremlerin sebebi olan fay hattı nedir?

Türkiye’de Depremler ve Türkiye Fay Hattı

Türkiye, dünyanın en hareketli deprem kuşaklarından birinin üzerinde kurulu. Deprem haritasına göre Türkiye’nin %92'si deprem kuşağı üzerindedir. Türkiye nüfusunun %95'i deprem kuşağı üzerinde yaşıyor. 

Fay Hattı Nedir?

Fay sözcüğünün karşılığı “kırık” olarak verilebilir. Fay hattı da bir çeşit kırık hattı anlamına geliyor. Bu kırıklar yerkürenin hareketli kısımları. Çoğunu hissetmediğimiz hareketleri, yüzyıllarca sürüyor. Yer kabuğunu oluşturan levhaların hareketleri sonucu oluşan gerilme ve sıkışma yer kabuğunun bazı bölümlerinde yüzyıllar boyunca bir enerji biriktirir. Enerji yer kabuğunu sıkıştırır ve hareketli tabakalara neden olur. Bu hareketli tabakalara fay- fay hattı denir. Düz faylanma, ters faylanma, çöküntü şeklinde faylanma gibi farklı çeşitleri vardır. 

Türkiye’de Hangi Şehirlerden Fay Hattı Geçiyor?

AFAD verilerine göre Ege bölgesi (hem kıyı hem de iç Ege) komple fay hattı üzerinde kurulu. İstanbul’dan başlayıp Bolu, Kastamonu, Amasya, Sivas, Tunceli, Van şeklinde bir çizgi boyunca fay hattı var. Van’dan, Erzincan, Mersin, Hatay ucuna kadar bir hat daha var. Ancak İç Anadolu, Konya bölgesi oldukça güvenli görünüyor.  

Deprem Nedir?

Depremin tanımını yapalım: Yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yeryüzeyini sarsma olayına deprem denir. Yerkabuğunu oluşturan levhaların sürekli olarak hareket halinde olduğunu biliyoruz.  Levhaların hareketleri sonucunda birbirine sürtündükleri, birbirlerini sıkıştırdıkları, birbirlerinin üstüne çıktıkları ya da altına girdikleri durumlarda depremler oluşuyor. 

Basit tanımıyla deprem nedir ya da zelzele nedir, sorusunun farklı bir yanıtı şöyle:  Yer kabuğunda beklenmedik bir anda ortaya çıkan enerji sonucunda meydana gelen sismik dalgalanmalar bazen yeryüzünde hissedilir. Buna zelzele veya deprem denir. Bazı durumlarda yer kayması adıyla da anılır ama yer kayması başka bir olaydır. 

Depremler, hafif şiddetli, ağır şiddetli, hasar verici, yıkıcı, aşırı yıkıcı (manzara hatta harita değişir) gibi şiddetlerine ve verdikleri etkiye göre sınıflandırılırlar. 

Sismoloji Nedir?

Sismoloji bilimi, depremlerin oluşumunu, etkilerini, fay hatlarını ve bunların hareketleri inceleyen bilim dalıdır. 

Depremler Önceden Anlaşılır mı?

Bilimsel verilere göre depremler önceden tahmin edilemez. Ancak sismologların yaptığı araştırmalar, bazı fay kırıklarının bulunduğu noktalarda yakın zamanda bir hareketlenme olacağını gösterebilir. Fakat “şu tarihte şu ölçüde deprem olacak” yorumu, günümüzde yapılamıyor. Örneğin Uzun zamandır dünya genelinde pek çok deprem bilimci, İstanbul ve çevresinde yıkıcı bir depremi haber veriyor. Ancak ne zaman olacağı bilinemiyor. Söz konusu deprem, yaşadığımız yüzyılda bile olmayabilir. Bunu bilemiyoruz. 

Depremlere Karşı Önlem Alınabilir mi?

Depremlere karşı önlem alınabilir. Deprem sırasında insanlara zarar vermeyecek şekilde yapılan inşa edilerek, eşyaların konumu ve kullanımında yine insanların zarar görmeyeceği şekilde planlama yapılarak ciddi ölçüde can kaybı önlenebilir. Burada insanların deprem konusunda bilinçli olması, inşaat süreçlerinin deprem yönetmeliğine uygun olması, deprem sigortasının doğru şekilde kullanılması gibi üç ana noktanın çok iyi optimize edilmesi gerekiyor. 

Deprem Anında Ne Yapmalı?

Deprem anında masa altına girmek, en basit ve en çok bilinen tedbir. Çünkü masa, sağlam bir siper görevi görerek eşyaların doğrudan başınıza veya vücudunuza isabet etmesini önler. Dolapların kapakları açılarak raflardaki eşyaların kolayca etrafa savrulacağı bir anı hayal edin. Bu durumda evinizin en tehlikeli yeri, her halde mutfak olurdu. Onca tabak, bardak, tencere hızla kafanıza çarptığında hafif şiddetteki bir depremden bile sağ çıkmak zor. Ancak koridorlar bu konuda daha güvenli olabilir. Deprem anında kaçmaya çalışırken asansöre binmek de çok tehlikeli. Çok katlı bir yapının merdivenleri de öyle. Bu nedenle çok katlı bir binada yaşıyorsanız bulunduğunuz yerdeki masa altları ve koridorlar en güvenli alanlar.